USA ma Steve’a Jobsa, Wielka Brytania Alana Turinga, a Polska? Za ojca polskiej informatyki uznawany jest Leon Łukasiewcz. W wyniszczonym przez wojnę kraju, bez zasobów pieniężnych i bez doświadczenia w budowie komputerów, skonstruował Analizator Równań Różniczkowych (ARR), czyli pierwszy polski analogowy komputer. Kolejnym osiągnięciem jego zespołu był pierwszy polski elektroniczny komputer cyfrowy znany jako XYZ.
Uznawany za polskiego ojca informatyki Leon Łukaszewicz urodził się w Warszawie 20 listopada 1923 roku. Pomimo bogatych tradycji rodzinnych, jego droga do kariery naukowej nie była łatwa, co determinowała zawiła sytuacja polityczna tamtych czasów.
Wikipedia
W 1943 roku Leon Łukaszewicz zdał maturę na tajnych kompletach Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie. Rok później wziął udział w Powstaniu Warszawskim w stopniu starszego strzelca AK. Studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdańskiej, a następnie na Wydziale Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego ukończył już po zakończeniu wojny. W 1952 roku uzyskał doktorat na Wydziale Elektroniki Politechniki Warszawskiej. Jednak idąc śladami rodzinnych tradycji nie zakończył edukacji. W 1963 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś 15 lat później zwyczajnego. Jednak to nie jego imponująca kariera naukowa sprawiła, że na zawsze zapisał się na kartach historii informatyki.
Leon Łukaszewicz ojcem polskiej informatyki
W drugiej połowie XX wieku imperialistyczny Zachód i komunistyczny Wschód przystąpiły do wyścigu technologicznego i militarnego, zaś za podstawę zwycięstwa uważano stworzenie maszyny liczącej. Ze względu na ubogą bazę materiałową oraz brak technologii kraje komunistyczne były na znacznie gorszej pozycji w tej rywalizacji. W 1948 roku prof. Kazimierz Kuratowski rozpoczął tworzenie zespołu naukowców, których zadaniem było stworzenie komputera. Tak właśnie powstał słynny GAM – Grupa Aparatów Matematycznych, w skład którego wszedł m.in. Leon Łukaszewicz.
W 1950 r GAM otrzymał trzy pokoje w gmachu dawnego Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, a pracami naukowców kierował Leon Łukaszewicz, który był jednym z głównych pomysłodawców zastosowanych rozwiązań. Podobne prace trwały w kilku innych ośrodkach naukowych w Polsce, ale to GAM stworzył pierwszą działającą jednostkę. Nie wszyscy wiedzą, że w latach 50. i 60. XX wieku nie używano zapożyczonego z języka angielskiego słowa „komputer”. Władze PRL za wszelką cenę próbowały unikać jakichkolwiek skojarzeń z zepsutym zachodem, więc urządzenia wykonujące operacje matematyczne nazywano m.in. „mózg elektronowy” czy „elektroniczna maszyna obliczeniowa”.
Analizator Równań Różniczkowych
Za nieformalny początek powstawania polskiego komputera uznano seminarium naukowe zorganizowane przez profesora Kazimierza Kuratowskiego. Profesor wrócił własnie ze Stanów Zjednoczonych, gdzie publicznie zaprezentowano ENIAC-a (Electronic Numerical Integrator and Computer), czyli komputer pierwszej generacji. Wykorzystywany początkowo do obliczania torów lotów pociskw artyleryjskich ENIAC wzbudził zainteresowanie amerykańskich uniwersytetów. Urządzenie składało się z 42 szaf ustawionych w prostokącie 12 na 6 m (kształt litery U), w których mieściło się ponad 18 tys. lamp elektronowych.
Wikipedia
Po utworzeniu GAM z Leonem Łukaszewiczem na czele postanowiono na początek wybudować jednostkę analogową, by następnie przejść do stworzenia cyfrowej maszyny liczącej. Zakładano, że jednocześnie będą prowadzone prace nad językiem programowania.
W wyniku prac GAM w 1954 powstał Analizator Równań Różniczkowych – ARR – czyli ogólnie ujmując komputer analogowy. ARR przetwarzał dane za pomocą sygnałów ciągłych takich jak wartość napięcia w układzie elektrycznym lub wartość np. wychylenia odważnika w układzie mechanicznym. Sprawdzał się m.in. przy rozwiązywaniu równań różniczkowych zwyczajnych czy symulowaniu różnych procesów w czasie rzeczywistym. Obecnie Analizator Równań Różniczkowych można zobaczyć w Muzeum Techniki w Warszawie.
Zaledwie trzy lata póżniej zespół GAM stworzył pierwszy w Polsce cyfrowy komputer, który nazwano XYZ. Mimo, że nie było to pierwsze tego typu urządzenie w Związku Radzickim, komputer XYZ wyróżniał się prostotą użytkowania i szybkością. U podstaw jego świetności leżał m.in. specjalnie wymyślony przez Łukaszewicza System Automatycznego Kodowania SAKO. Znaczącą przewagą nad radzieckimi maszynami było również to, że komendy były wydawane w języku polskim.
Ukoronowaniem zwycięskiej batalii o wprowadzenie XYZ do produkcji było odznaczenie Łukaszewicza i pozostałych naukowców z GAM Nagrodą Państwoą II stopnia wręczoną 22 lipca 1964 roku. Seryjnie wytwarzane jednostki nosiły nazwy ZAM-2, a następnie ZAM-41. Były wykorzystywane w przemyśle oraz instytucjach finansowych.
Leon Łukaszewicz twórcą języka EOL
Poza swoimi licznymi osiągnięciami naukowymi i dydaktycznymi, profesor Łukaszewicz wyróżnił się również jako twórca języka programowania EOL. Jego głównym celem było usprawnienie automatyzacji oprogramowania komputerów, stając się jednym z pierwszych tego typu języków na świecie.
Język EOL szybko zyskał uznanie, a jego wpływ sięgał poza granice Polski. Został zastosowany w Stanach Zjednoczonych do programowania licznych sieci komputerowych oraz przy dwóch modelach komputerów IBM. Innowacyjność i wszechstronność języka EOL przyczyniły się do jego powszechnego uznania w świecie informatyki.
Profesor Łukaszewicz, dzięki swoim osiągnięciom, stał się ikoną w dziedzinie informatyki, a jego wkład w rozwój technologii komputerowej jest nieoceniony. Jego prace są inspiracją dla kolejnych pokoleń informatyków, a jego geniusz nadal wzbudza podziw i szacunek. Jego obecność w historii informatyki pozostawi trwały ślad, na który zasługuje uznanie i podziw.
Polskie Towarzystwo Informatyczne uhonorowała go pośmiertną notą:
„W dniu 5 marca 2013 roku zmarł w Warszawie w wieku 89 lat prof. dr inż. Leon Łukaszewicz, emerytowany profesor Instytutu Podstaw Informatyki PAN, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk. Pionier informatyki w Polsce, projektant i konstruktor pierwszej polskiej maszyny analogowej ARR, pierwszego polskiego komputera XYZ i serii komputerów ZAM, w tym komputera tranzystorowego stosowanego m.in. w bankowości. Wybitny specjalista w dziedzinie języków formalnych, współtwórca SAKO – »polskiego Fortranu«. Wykształcił wiele pokoleń naukowców, konstruktorów i programistów, wspierając również kształcenie niewidomych informatyków. Członek-Założyciel Polskiego Towarzystwa Informatycznego.
Cześć Jego pamięci!”
Źródła:
https://ckziumragowo.pl/historia-informatyki/Leon-%C5%81ukaszewicz
https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/3073690,leon-lukaszewicz-%E2%80%93-pionier-polskiej-informatyki
https://www.polskieradio.pl/8/2222/Artykul/1102990,Jacek-Karpinski-hodowal-swinie-na-znak-protestu
https://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyjne/w-prl-mielismy-swojego-stevea-jobsa-fenomen-calego-bloku-wschodniego/lewnb79
https://portal.pti.org.pl/prof-leon-lukaszewicz-o-pracy-gam-wywiad/